به وبلاگ یس خوش آمدید

توجه جامعه جهاني به يمن؛
زمينه ها و پيامدهاي احتمالي

مشكلات و مسائل داخلي يمن
(حوثي ها، تجزيه طلبان، القاعده و سعودي ه ا)
با توجه به شرايط و اوضاع اقتصادي و
اجتماعي يمن آينده سياسي اين كشور را در
هاله اي از ابهام قرار داده است . بسياري از
متخصصان مسائل تروريسم بين الملل، يمن را
در كنار سومالي، دو نامزد آينده فعاليت
القاعده مي دانند. ناتواني دولت يمن در فائق
آمدن بر سه چالش نخست و ضعف
ساختارهاي اقتصادي آن، اين كشور را به
صورت منبع تهديدي بالقوه نشان مي دهد كه
در صورت بي توجهي جامعه جهاني م ي تواند
به فعل درآمده، يمن را به بهشت موعود
دهشت افكنان القاعده تبديل كند. اين امر به
خصوص براي قدرت هژمون ايالات متحده،
چالشي اساسي به حساب ميآيد.
با توجه به اين احتمالات و تحت تأثير
ضعف و ناكارآمدي دولت شبه ورشكسته يمن
در رفع چال شهاي كنوني، توجه جامعه
جهاني بهخصوص از نيمه دوم سال 2009 به
يمن افزايش يافت. اين امر نشا ندهنده جدي
بودن تهديدات داخلي يمن براي امنيت
فرامرزيِ آن و آگاهي قدرتهاي فرامنطقه اي
به اين مسئله مي باش د. جان برنان مشاور
باراك اوباما در مسائل مبارزه با تروريسم
ما از همان روز اولِ اين دولت بر » : مي گويد
.(Dwyer, 2010) « يمن تمركز كرده ايم
از » ديويد پترائوس نيز در مصاحب ه اي گفت
دو سال پيش، زماني كه در عراق فرمانده
بودم، يمن بسيار مورد توجه من قرار گرفت،
از جمله كشورهايي كه بر آنها به عنوان منبع
« بازيگران خارجي متمركز شديم، يمن بود
لذا توجه به يمن و .(Alterman, 2010)
تلاش براي رفع مسائل داخلي آن كه بالطبع
بازتابهايي در خارج از مرزهاي اين كشور
داشته و دارد، بهخصوص در يك سال اخير
گسترش يافته است.
با اينكه توجه به يمن متأثر از چشم انداز
امنيتي نگرانكننده آينده آن است، اما
قدرت هاي فرامنطقه اي با توجه به تجربه هايافغانستان و عراق هيچگاه بر راه حل صرفاً
سخت افزاري و اعزام نيرو براي سركوب
القاعده در يمن تأكيدي نداشته و ندارند. اين
نكته بهخوبي در كنفرانس 27 ژانوي ه 2010
لندن براي مقابله با افراط گرايي در يمن
هويدا بود. اين كنفرانس كه به دعوت گوردن
براون و حمايت واشنگتن و با شركت 24
كشور از جمله اعضاي شوراي همكاري خليج
فارس و گروه هشت كشور صنعتي 4 تشكيل
شد، بر اهدافي چون هماهنگ سازي
فعاليت هاي كمك دهندگان براي توسع ه
اقتصادي يمن و شناسايي نيازمندي هاي
حكومت اين كشور در زمينه مبارزه با
تروريسم متمركز شد. چنين اجلاسي و با اين
سطح شركتكنندگان نشان مي دهد جامع ه
جهاني تهديدات داخل ي يمن را تهديداتي
عليه امنيت منطقه اي و بين المللي مي بيند و
براي كمك به دولت يمن جهت مقابله با اين
چالش ها آماده است. در عين حال نگاهي به
اهداف اعلاني و سخنان شركتكنندگان
نشان ميدهد كه اين كمك ها مشروط به
پيشبرد اصلاحات سياسي و اقتصادي و
اولويت بنديِ روشنِ اهداف دولت يمن
هستند.
4. G8
اين كنفرانس در نهايت 5 راهكار براي
تعامل با مسائل يمن مطرح ساخت.
« دوستان يمن » 1. تشكيل مجموعه
كه به مسائل گسترده اي مي پردازد
و دو گروه كاري به آن كمك
مي كنند. گروه نخست در زمين ه
اقتصاد و حكمراني و گروه دوم در
ارتباط با عدالت و اجر اي قانون
فعاليت مي كنند. هدف آن تعيين
راه هاي اجرايي كردن نقش ه »
مي باشد. « اصلاحات ملي يمن
2. راهكار شوراي همكاري خليج
[فارس]: بر مبناي آن دبيركل شورا
از اعضاي آن و ساير كشورهاي
كمك دهنده به يمن براي تشكيل
كنفرانس در رياض دعوت خواهد
تحليل موانع كمك » كرد تا به
بپردازد؛ « فعال به يمن
3. راهكار صندوق بين الملل ي پول :
دولت يمن در اين كنفرانس به
تداوم اصلاحات مورد نظر صندوق
متعهد شد؛
4. راهكار قطعنامه 1276 سازمان ملل
متحد ( 1999 ) براي تحريم افراد و
گروه هاي مرتبط با القاعده :
كشورهاي شركت كننده متعهدشدند كه براي اجرايي كردن احكام
صادره از كميت ه مجازات كه
براساس اين قطعنامه تأسيس شده
است، كار كنند؛
5. پشتيباني از حكومت يمن در
مبارزه با القاعده و تمامي اشكال
.( تروريسم (الفقيه، 2010
نگاهي به اهداف و راهكارهاي
پيشنهادي اجلاس لندن نشان دهند ه نوعي
بلوغ سياسي- امنيتي در تعامل با تروريسم و
القاعده است . كشورهاي شركت كننده با
تأكيد بر مسائل ساختاريِ اقتصادي و
اجتماعي يمن براي مرتفع ساختن مسئ ل ه
بنيادگرايي در اين كشور، زمينه و بستر رشد
چنين نگرش هايي را در جامع ه يمن مورد
هدف قرار داده اند. تجرب ه عراق و افغانستان
در رسيدن غرب به اين بلوغ سياسي بسيار
مؤثر بوده است.
امكانات جمعيتي و اقتصادي يمن و
جامعه قبيله اي – شبه مدني اين كشور
مشوق عمده اي در تحرك كشورهاي غربي
براي كمك به دولت يمن در رفع چالش هاي
پيش رو بوده است. يكي از موانع عمده صعود
يمن به جايگاه يك قدرت منطقه اي و ارائ ه
يك الگوي موفق از دموكراسي عربي، ضعف
اقتصادي آن است، به نظر مي رسد غرب و در
رأس آنها ايالات متحده به دنبال آن است تا
با رفع مسائل داخلي يمن و كمك به
پيش برد اصلاحات اقتصادي و سياسي آن، از
يك سو از تبديل شدن يمن به عرصه اي براي
فعاليت آزادان ه القاعده پيشگيري كند و از
سوي ديگر با بازگرداندن صنعاء به قانون
اساسي و بسته تقنيني پس از وحدت كه
تضمينكننده يك دموكراسي مشاركتي است
دومين الگوي دموكراسي عربي را - در كنار
عراق - به مثاب ه آغازي براي تحول
دموكراتيك منطقه، مطرح سازد.
بدين ترتيب جامعه جهاني كه با هدف
رفع خطري نوين در عرصه فعاليتهاي
تروريستي به كمك يمن شتافته است، تحت
تأثير تجربههاي افغانستان و عراق راهكارهاي
نويني براي مقابله با اين چالش مطرح
مي سازد؛ راهكارهايي مبني بر تقويت اقتصاد
ورشكسته يمن جهت رفع معضلاتي چون
بيكاري و نااميدي به آينده بهتر، كمك به
جامعه يمني در گذار به آزاديهاي
دموكراتيك از طريق فشار بر حكومت صنعاء
جهت بازگشت به قانون اساسيِ مترقيِ پس از
وحدت و همكاري در رفع ساير چالش هاي
پيش روي يمن. به گفته عبدالله الفقيه، استاد
علوم سياسي دانشگاه صنعا، جنگهاي
صعده، وضعيت اقتصادي و معيشتي نامناسب

و فساد نخبگان حاكم در بعد داخلي، و ضعف
دولت يمن در جنگ عليه تروريسم و ناتواني
آن در مبارزه با فساد و پيشبرد توسعه پايدار
در بعد خارجي، موجب نگراني كشورهاي
منطقهاي و ورامنطقهاي در مورد تأثير اين
مسائل بر امنيت منطقهاي و بين المللي شده
.( است (الفقيه، الف، 2010
به نظر مي رسد صنعاء نيز با درك
اهميت حمايت كشورهاي منطقه و نيز
قدرتهاي فرامنطقهاي در رف ع چال شهاي
داخلي، بر همكاري با جامعه بين الملل تأكيد
ميورزد و به اين مسئله به مثابه فرصتي براي
ارتقاي جايگاه منطقه اي يمن در بلندمدت
مينگرد. اين نكته را ميتوان از سطح
مشاركت يمن در كنفرانس لندن و بحثهاي
هيأت اعزامي آن در اين كنفرانس و نيز
تحركات ديپلماتيك اخير آن در منطقه به
خوبي دريافت. به نظر ميرسد زيركي علي
عبدالله صالح و نخبگان حاكم بر يمن در كنار
شرايط مساعد بين المللي و بهرهگيري مناسب
از اين اوضاع و شرايط - ك ه در اولين سفر
صالح پس از جنگ صعده به رياض هويدا
بود- اينبار در جهت بهبود شرايط داخلي
يمن و نيز ارتقاي تدريجي جايگاه آن در
منطقه موثر افتد.

فرجام
شرايط داخلي يمن در سالهاي اخير رو
به وخامت است. گسترش فعاليت القاعده در
يمن در كنار ناآراميهاي جنوب و جنگه اي
شمال اين كشور، توان دولت يمن در تمركز
بر هر يك از اين تهديدات امنيتي و رفع آنها
را تحليل برده است. جايگاه حساس يمن در
جنوب شبه جزيره عرب و شاخ افريقا و
اشراف آن بر تنگ ه با بالمندب، گسترش
ناامنيها در اين كشور و تبديل شدن آن به
قلمرو امن فعاليت القاعده را به تهديدي عليه
امنيت منطقهاي و بين الملل ي و به تبعِ آن
هژموني ايالات متحده تبديل كرده است.
ايستار جامعه جهاني و ايالات متحده، به
مثابه قدرت هژمون، در قبال شرايط بغرنج
يمن و تلاش براي رفع خطرات احتمالي
ناشي از اين شرايط از مجراي فعاليت هاي
ديپلماتيك و اقتصادي، متأثر از خطري است
كه در ادراكات امنيتي كشورهاي منطقهاي و
فرامنطقهاي از شرايط نابسامان يمن ترسيم
شده است. اجلاس كويت (شوراي همكاري )،
اجلاس لندن (مجموعهاي از 24 كشور
منطقهاي و غربي) و ديدار صالح از رياض و
ديگر فعاليتهايي كه در راستاي پيگي ري
مصوبات كنفرانس لندن صورت گرفته و
مي گيرد، جملگي نشاندهند ه آغاز تحرك

جدي جامعه جهاني براي ايجاد تحولي
بنيادين در يمن ميباشد.
در اين ميان نقش ايالات متحده قابل
توجه است. اين كشور علاوه بر كمك به
برگزاري اجلاس لندن، شوراي همكاري
خليج فارس و قدرتهاي فرامنطقه اي را به
سرمايهگذاري در يمن و كمك به رفع
معضلات اقتصادي و اجتماعي اين كشور
تشويق مي كند . ايالات متحده به وضوح
نگرات تسرّيِ ناامنيهاي داخلي يمن به وراي
مرزهاي اين كشور و تهديداتي است كه وقوع
چنين تحولي متوجه امنيت انرژي خاورميانه
ميسازد. زنگ خطر زماني به صدا در آمد كه
در ژانويه 2009 زيرمجموعههاي القاعده در
يمن و عربستان ادغام شده، يمن را پايگاه
عمليات بعدي خود در شبه جزيره عرب اعلام
كردند. وقوع چنين تحولي، امنيت اقتصاد
غرب و هژمونِ هنجارسازِ سده بيستويكم را
با چالش جدي مواجه ميسازد.
پس از اجلاس لندن، تلاشها براي پايان
جنگ در شمال و توقف تحرك جنوب آغاز
شد و يك ماه بعد به توقف جنگ صعده
انجاميد ؛ امري كه به عنوان مقدم ه
دگرگوني هاي ترسيم شده يمن در نظر بوده
است. به علاوه رفع مشكلات اقتصادي يمن در
اولويت كمكدهندگان عربي و غربي قرار
گرفت. هرچند ميزان كاميابي و يا ناكامي
احتمالي اين تلاشها قابل پيشبيني نيست ،
اما اين نخستين بار در تاريخ يمن متحد است
كه اراده و خواست كشورها و قدرتهاي
منطقه اي و فرامنطقهاي در ارتباط با مسائل
داخلي آن تا به اين حد هماهنگ شده است .
و تلاشها در راستاي خروج يمن از
بحران هاي داخلي و رفع چالشهاي اقتصادي
و اجتماعي پيشِ رويِ اين كشور با اجماعي
بين المللي روبه رو شده كه در كنفرانس لندن
و فعاليتهاي پس از آن به خوبي تجلي يافته
است. چنين اجماعي در سطح بين الملل ي،
حداقل در زمين ه تحول اقتصاديِ يمن، در
هماهنگي تام وتمام با نگرش نخبگان حاكم
بر صنعا ميباشد.
گذار از وضعيت چالشخيز يمن كنوني،
به شرايط آرام و باثبات، علاوه بر مرتفع
ساختن خطر ناامنيهاي منطقه ايِ ناشي از
شرايط بي ثبات اين كشور، میتواند به
تضعيف بيش از پيش القاعده در منطقه- كه
پس از دريافت ضربات شديد از شوراهاي
بيداري در عراق به يمن و ساير مناطق
بي ثبات متوسل شده است- بينجامد.

اين امردليل ديگرِ تحرك زودهنگام غرب براي
پيشگيري از گسترش نفوذ و قدرت القاعده
در يمن است. غرب و ايالات متحده، تحت

تأثير تجربه افغانستان و عراق و نيز پاكستان،
به جاي اعزام مستقيم نيرو براي سركوب
القاعده، زيربناهاي گسترش بيثباتي و ناامني
در يمن را از طريق تلاش براي رفع مشكلات
اقتصادي و شكافهاي سياسي و اجتماعي در
اين كشور هدف قرار داده است.
اجماع داخلي و بين المللي بر لزوم
مقابله با چالش هاي داخلي يمن در كنار
پتانسيل نيروي انساني، موقعيت جغرافيايي،
ساختار اجتماعي و فرهنگي، يمن را به عنوان
يك قدرت منطقهاي بالقوه مطرح مي سازد .
البته با توجه به ناكامي هايي كه غرب در
افغانستان و عراق داشته است ، نوعي
محافظه كاري در برخورد با يمن مشاهده
مي شود. اين امر در كنار ضعف ساختارهاي
داخلي، اميدواريها به تحولات آينده يمن ر ا
دچار مشكل ميسازد.
با توجه به چالشهاي پيشروي يمن ،
انتظار نميرود در كوتاهمدت شاهد تحولات
گستردهاي در جهت بهبود اوضاع داخلي اين
كشور باشيم. اما به نظر مي رسد در صورت
تداوم حركت جامعه بين المللي (كه نقطه آغاز
آن كنفرانس لندن بود) و همچنين استمرار
همكاري و همگامي دولت يمن با قدرتهاي
منطقهاي و فرامنطقهاي در بلندمدت شاهد
بهبود گسترده اوضاع يمن خواهيم بود . به
نظر ميرسد تلاشهاي بين المللي به تضعيف
فعاليت القاعده و تجزيه طلبان جنوب و
همچنين حوثيها بينجامد. اين امر در
كوتاه مدت منجر به رفع تهديدات امنيت ي فوري يمن در منطقه خواهد شد و در
بلندمدت موجب تحكيم قدرت و اعتلاي
جايگاه اين كشور در منطقه مي شود.
پانوشت
1. وجه تسميه اين مجالس به گياهي به نام قات است
كه مصرف آن در يمن همچون چاي در ايران، بسيار
گسترده ميباشد. در مجالس قات عمده پذيرايي كه از
مهمانان صورت ميپذيرد با همين گياه است. اين گياه
آثار محدود تخديري دارد.